‘Het moet een verblindend mooie jurk zijn geweest’

In Museum Kaap Skil is vrijdag opnieuw een bijzondere vondst uit het wereldberoemde Palmhoutwrak onthuld: de Silver Dress, een zeventiende-eeuwse jurk met ingeweven plaatjes zilver. Recent onderzoek wijst uit dat het hoogstwaarschijnlijk om een trouwjurk gaat. Het is de tweede gevonden jurk uit het zeventiende-eeuwse scheepswrak. Eerder werd de vrijwel gave zijden jurk uit het Palmhoutwrak wereldnieuws.

Beide jurken zijn vanaf zondag te zien in de nieuwe tentoonstelling, samen met een selectie van de meest exclusieve voorwerpen die in dit wrak zijn gevonden. De vondsten zijn eigendom van de provincie Noord-Holland en in langdurige bruikleen gegeven aan het museum. In de kelder van het entreegebouw zijn ze tentoongesteld. De eerste jurk, die in 2016 al veel opwinding teweeg bracht, is te zien in een ronde vitrine. Hij is zo neergelegd dat er een goede indruk van wordt gegeven hoe hij eruitzag als iemand hem aanhad. Hij komt er bijna door tot leven, als het ware.

Uit een andere tijd

Daar is, naast de welbekende maquette van de Reede van Texel in de zeventiende eeuw, een speciale expositieruimte ingericht als een sfeervolle onderwaterwereld. De door Texelse duikers in het wrak gevonden voorwerpen worden er getoond in speciale, zuurstofvrije vitrines. “Mooi dat iedereen het nu kan zien”, vindt Gerrit Jan Betsema, een van de Texelse duikers die het Palmhoutwrak aantroffen, over de vondst. De verhalen van de duikers zijn er te beluisteren in drie talen. “Je wroet eigenlijk met je handen in de modder. Er is weinig zicht. Je komt in een wereld die je niet kent en het is altijd spannend als je dan iets tastbaars vindt uit een andere tijd”, aldus Betsema.

Totale herinrichting

Zo heeft de spectaculaire vondst – het wrak werd in 2014 ontdekt, de jurk werd gedetermineerd in 2016 – geleid tot een totale herinrichting van het museum. Op de bovenverdieping is kort geleden al de tentoonstelling Wereldreis geopend. Die is gebaseerd op de vier windstreken, waarnaar de schepen in de zeventiende en de achttiende eeuw uitzwermden of waar zij vandaan kwamen. De Reede van Texel was een belangrijk verkeersknooppunt voor de wereldhandel. Oudeschild en West-Terschelling fungeerden als voorportalen van Amsterdam, destijds het belangrijkste handelscentrum van Europa.

Kans voor het museum

Volgens Corina Hordijk, artistiek directeur van Stichting Texels Museum, weten maar weinig Texelaars van de bijzondere positie die hun eiland indertijd had. “Dit biedt ons natuurlijk een geweldige kans om dat verhaal onder de aandacht te brengen. Je ziet overal in het land dat het museumbezoek afneemt, ook na de coronaperiode. Waaraan dat ligt, dat wordt onderzocht door de Museumvereniging. We zijn in elk geval met de cultuurcoach van Artex bezig om de scholen erbij te betrekken en deze kennis erin te pompen. Je vindt cultuur nu eenmaal niet alleen op TikTok.” Alec Ewing, conservator van het museum, ziet ook kansen op het vergroten van de lokale belangstelling. “Hiermee kunnen we de beleving van het Texels erfgoed een nieuwe impuls geven”, denkt hij. “En er zal meer aandacht komen voor de andere wrakken rond het eiland. Er liggen er nog vele en ik weet nu al dat er volgend jaar wel weer een zal worden blootgelegd.”

Gouden Eeuw

Een vijftigtal wetenschappers van verscheidene instituten is met de vondst bezig geweest. De eerste berichten over de jurk brachten in 2016 wereldwijd een berichtenstroom op gang. De Amerikaanse nieuwszender CNN maakte er melding van, maar ook Japanse media. “De Gouden Eeuw van Nederland – The Dutch Golden Age – genoemd, spreekt overal ter wereld tot de verbeelding”, aldus Rob van Eerden, beleidsadviseur voor archeologie van de provincie. “Qua betekenis is dit de belangrijkste archeologische collectie van de zeventiende eeuw. Ze past als waardevol erfgoed in het rijtje van de Amsterdamse grachtengordel, Michiel de Ruyter en Rembrandt van Rijn.”

Trouwjurk

De zeventiende-eeuwse trouwjurk bestaat, in tegenstelling tot de eerder benoemde jurk uit het Palmhoutwrak, uit losse onderdelen. Het lichaam van het kostbare zijden kledingstuk, het lijfje en de rok, zitten nog wel aan elkaar. Oorspronkelijk was de jurk waarschijnlijk van licht gekleurd zijde. De huidige, bruinachtige kleur is het effect van bijna vier eeuwen op de zeebodem. De jurk is over het hele oppervlak bedekt met zilveren versieringen. Deze bestaan uit kleine zilveren plaatjes, die in de vorm van liefdesknopen in het zijde zijn geweven in een herhalend patroon van in elkaar geknoopte harten. Een heel toepasselijk motief voor een trouwjurk in die tijd.

Gedragen

Of de trouwjurk bij een huwelijksvoltrekking is gedragen dan wel onderweg was daarnaartoe, werd vrijdagochtend bij de presentatie in het midden gelaten. Echter, conservator Ewing gaat ervan uit dat er een jongedame is geweest de jurk aan heeft gehad. “De jurk dateert van de periode tussen 1620 en 1630 en het schip is rond 1660 gezonken. Zo’n jurk blijft in dertig jaar tijd niet ongedragen”, zo is zijn mening. Van wie de bruidsjurk is geweest valt niet te zeggen, maar het meest waarschijnlijk is dat hij is gedragen door een dochter van een rijke Hollandse of Engelse koopman. “Zij hadden vaak meer geld dan de machthebbers, die nogal eens bij hen moesten lenen.”

Waanzinnig

“De vondst van die ene jurk was al waanzinnig, nu is er dus ook nog een tweede ontdekt. Dat is helemaal geweldig”, vindt Van Eerden. “Het borduursel is van zilverdraad in een zwarte zigzagstructuur. Dat zilver is gecorrodeerd, waardoor het zwart is geworden, maar het moet een verblindend mooie jurk zijn geweest. We hebben er door deskundigen naar laten kijken en zij zijn het erover eens dat het een trouwjurk is. Kleding is voor archeologen extreem zeldzaam, omdat het vrij snel vergaat.”

Behoud van het textiel

Maarten van Bommel, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam, benoemt de jurken en nog andere voorwerpen als ‘een van de meest unieke historische vondsten ooit’. Zijn vakgebied zijn de natuurwetenschappelijke aspecten van conservering en restauratie van roerend cultureel erfgoed. En daar lag een uitdaging. Eenmaal blootgesteld aan licht en zuurstof zou het textiel, zo’n 350 jaar bewaard gebleven onder zand in een dikke laag klei, al snel in menselijke handen verkruimelen. “Er zijn misschien maar twee van dit soort jurken op de hele wereld en die liggen allebei hier, in dit museum. Je kunt wel iets willen behouden, maar wat heb je daaraan als niemand het kan zien? We weten dat de schade van het licht uitblijft als je geen zuurstof hebt. De laatste tijd leren we hier heel veel over en we hopen dat deze kennis ook in andere musea kan worden toegepast.”

Belangrijk voor sector

Dat laatste hoopt ook artistiek directeur Corina Hordijk. “Deze vitrines zorgen ervoor dat het textiel tentoongesteld kan worden zonder verval. Er zijn in de wereld al wel een paar zuurstofvrije en met stikstof gevulde vitrines, maar niet zo groot en ook niet zo veel als bij ons. Niet alleen voor ons museum is dit een belangrijke ontwikkeling, maar ook voor de museale sector als geheel. Het is innovatief erfgoedbeheer, waarvan we verwachten dat de kennis die we hebben opgedaan, ook voor andere partijen interessant is.”

De belangstelling voor de nieuw onthulde objecten uit het Palmhoutwrak is in elk geval enorm. Vrij kort nadat Stichting Texels Museum, waarvan Museum Kaap Skil onderdeel is, vrijdagochtend het bericht van de onthulling online had gezet, ging de eigen website plat.